Фермерлар, ишлаб чиқарувчилар ва дилерлар ўз товарларини савдо ташкилотларига реализацияга берадилар ва ўзлари то сотувчилардан пул келиб тушмагунича, айланма маблағларсиз қоладилар. Кутиш муддатлари 2 ойдан 6 ойгача муддатни ташкил қилади. Бундай етказиб берувчиларнинг кўпчилиги уларга айланма капитал билан муаммоларни ҳал қилишга ёрдам берувчи хизматлар – “факторинг” борлигини билмайдилар ҳам.
Бизнесменларимиз эътиборларини етарлича маблағ ва айланма капитал мавжуд эмаслиги билан боғлиқ муаммоларни ҳал этишга қаратиш мақсадида, биз Ўзбекистондаги биринчи факторинг компанияси – “Факторинг” асосчиси ва директори Даврон Исмоилов билан факторинг ва у қандай ишлаши ҳақида суҳбатлашдик.
Р.: Даврон, сиз банк соҳасида ва молиявий корпорацияларда катта меҳнат тажрибасига эгасиз, банклардаги бизнесни кредитлаш тизимини ва оддий бизнесмен учун кредит олиш муаммоларини яқиндан биласиз.
Д.: Ҳа, мен молиявий фаолият, кредитларни бошқариш ва дебиторлар билан бевосита боғлиқ кўплаб компанияларда бебаҳо иш тажрибасини орттириш бахтига муаяссар бўлганман. Банк тизимини ичидан ўрганиб, оддий тадбиркор ўтиши керак бўлган барча жараёнлар ва квестларни тушуниб, буларнинг бари самаралироқ ишлаши ва молиявий ресурслар кичик ва ўрта бизнес учун янада очиқроқ бўлиши мумкинлиги устида фикр юритдим – зеро, кўп ҳолларда улар талаб қилинган суммада, капитални оқилона айланма ҳамда товарлар ва хизматлар олди-сотдисига етадиган даражада ушлаб туриш учун кредит олишлари жуда қийин кечади.
Шу сабабли, тезкор молиялаштириш ғояси яқин бўлган инсонлар билан саъй-ҳаракатларимизни бирлаштириб, юқоридаги масалаларни самарали ҳал этиш учун “Факторинг” компаниямизни ташкил қилдик. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, ички улгуржи савдонинг йиллик товар айланмаси 64 трлн сўмни ташкил қилади, чакана савдода эса, йиллик товар айланмаси 133 трлн сўмдан ошади. 67 мингдан зиёд корхона савдо соҳасида банд, бу жами хўжалик субъектларининг 22 фоизини ташкил қилади. Амалда ушбу компанияларнинг 100 фоизи кичик корхоналар ва микрофирмалар саналади. Бунга, жумладан, давлат томонидан кичик бизнеснинг солиқ преференциялари кўринишида қўллаб-қувватланиши сабаб бўлди.
Кичик бизнес учун анъанавий кредит олиш анчайин қийин эканлигини барчамиз тушунамиз, биргина гаров таъминотининг мавжуд эмаслиги ва молиявий кўрсаткичлар ҳар доим ҳам етарли бўлмаслигининг ўзи қанча мушкулот туғдиради. Айланма капитал танқислиги, касса тафовутлари, тўловни кечиктириш асосида товар сотишни эса ҳеч ким бекор қилгани йўқ. Гаровсиз молиялаштиришни излаш кичик бизнесни дўстлардан, танишлардан ва ҳ.к.дан қарз олишга ундайди. Бу ерда, албатта, уларга факторинг ёрдамга келган бўларди.
Афсуски, Ўзбекистон банклари факторингга, анъанавий кредитнинг ўринбосари сифатида, ишончсизлик билан қарайдилар. Ўз навбатида, қарз олувчилар ҳам маҳсулот ва, дейлик, унинг бор таровати ҳақида етарлича хабардор эмаслар. Масалан, ҳайратланарли жиҳати шундаки, амалдаги банк нормативлари факторинг деганда фақатгина унинг регрессиясиз шаклини – қарз олувчига регресс ҳуқуқисиз дебиторлик қарзини сотиб олишни тушунадилар, бу эса камдан-кам ҳолларда ишлатилади ва банклар учун катта хатарли восита саналади. Бундай регрессиз факторингда нормативда қарздорнинг молиявий кўрсаткичларига анчайин юқори талаблар қўйилган. Зарарлар ва ноликвид баланс юридик шахсларга факторинг олиш имконини бермайди, жисмоний шахсларга факторинг эса, мутлақо тақиқланган. Банклар факторинг бозорида йирик салоҳиятга эга эканликлари очиқ-ойдин, лекин ҳозирда улар хатарларни баҳолашда консерватив ёндашувга асосланадилар ёки шунга мажбур бўладилар, ишончли корпоратив мижозлар билан ишлашни афзал санайдилар ва очиқ бозорда факторинг соҳасида фаол ҳамда шиддатли маркетинг сиёсатини юритмайдилар.
Р: Балки бундай вазият юзага келишига кам сонли одамлар ва тадбиркорларгина ỹз фаолиятларида қỹллашлари мумкин бỹлган факторинг амалиётларидан хабардор эканликлари сабаб бỹлгандир? Тадбиркорлар орасида факторингни оммалаштириш керакми? Факторинг кредитдан нимаси билан фарқ қилади?
Д: Факторинг кўпдан бери мавжуд, аммо самарали молиявий восита сифатида уни Ўзбекистонда кам қўллашади. Факторинг – бу банк ёки ихтисослашган компания (фактор-фирма) томонидан мижозларга муайян комиссия эвазига улардан қарздорлардан қарзни ундириш ҳуқуқини сотиб олиш ва мижозларга уларнинг қарздорларга бўлган талабларини қарздорлардан пул маблағлари тўлиқ қайтарилгунига қадар қисман тўлаб беришдир. Қарзнинг қолган қисми, фоиз чегириб олингач, мижозларга бутун қарз миқдори сўндирилгандан кейин қайтарилади. Натижада мижоз қарзлар тўлиқ қайтарилгунига қадар унга фактор компанияси тақдим этган пул маблағларидан маҳсулот ишлаб чиқаришда фойдаланиши мумкин. Моҳиятан, факторинг савдо капиталини кредитлашнинг ўзига хос шакли саналади. Факторинг схемаси содда тузилган. Факторинг компанияси етказиб бериш шартномаси бўйича мижоздан дисконт асосида дебиторлик қарздорлигини талаб қилиш ҳуқуқини сотиб олади. Мижоз ўз товари учун пулни бўнак тўлови кўринишида ўша заҳоти олиши мумкин. Унинг миқдори ўтказиб берилган молиявий талаб сумасининг молиялаш коэффициентига кўпайтмаси ўлароқ ҳисобланади. Факторинг фирмасидан пул маблағлари олгач, мижоз ишлаб чиқаришни ривожлантириши (янгилаши ва кенгайтириши) ҳамда факт бўйича тўлов режимида кўпроқ маҳсулотлар сотиши, янги сотув бозорларига чиқиши мумкин бўлади.
Факторинг ва кредитда назорат ва имкониятлар даражаси турлича, айланма маблағларни тўлдириш механизмлари турфа хилдир.
Банк кредит бераётганда мижознинг кредит бўйича фоизларни тўлашга лаёқатини баҳолайди ва берилган сумманинг қайтарилишини таъмиинлаш учун гаровга мижоз мулкини олади, бунда гаров қийматини икки баробардан кўпроққа дисконтлайди. Амалиётдан келиб чиқиб, кредит бўйича мижознинг тўловга лаёқатлилиги доирасида берилган маблағ компаниянинг барқарор ўсиши учун етарли бўлмайди, деб айта оламан.
Факторинг мижозга мижоз харидорларининг тўловга лаёқатлилигига таянган ҳолда молиявий ресурсдан фойдаланиш имкониятини очади. Факторинг бўйича кредит линиясининг банк кредитидан фарқи шундаки, факторинг компанияси кредит линияси сотувлар ҳажми кенгайгани сари ошиб боради. Мижоз қанча кўп тўловга лаёқатли харидорларни жалб этса, унинг кредит линияси шунчалик ошади. Факторингда молиялаш ҳажми муайян сумма билан чегараланмайди, балки сотув ҳажмидан фоизларда белгиланади. Бу мижозга чекланмаган молия шароитида бизнес юритиш имконини беради ва уни ташқи молиялаштиришдан халос қилиши мумкин. Факторинг хизматини кўрсатишнинг банк кредитлашидан афзаллиги шундаки, бу ҳолда банкда ҳисоб очиш шарт бўлмайди, мажбуриятларни адо этиш учун таъминот ва кафолат талаб қилинмайди. Бу эса, мижозга пул оқимларини янада самаралироқ бошқариш имконини беради. Бу ерда факторинг ўзини дебиторлик қарздорлигини бошқаришнинг амалий воситаси ўлароқ намоён этади.
Р.: Агар, масалан, тадбиркор цехи учун янги жиҳоз сотиб олмоқчи бỹлса, бу ҳолда ҳам у факторингдан фойдаланиши мумкинми?
Д.: Агар мижозга янги жиҳоз, товар партияси сотиб олиш ёки нимадир қуриш учун пул керак бўлса, у яхшиси банкка боргани маъқул. Сотувлар ҳажмини кенгайтирмоқчи бўлганда эса, ундан товарларини кредитга сота бошлаши талаб этилади. Ва хатарлардан четланиш учун факторинг фирмасига мурожаат қилгани маъқул. Мижозда касса тафовути юзага келиб бўлган бўлса, факторинг энг яхши ёрдам бўла олмайди. Факторинг фақат мижоз етарлича устама қиймат билан тўловни кечиктириш асосида маҳсулот етказиб берганда ва унинг тўловлари нақдсиз амалга оширилгандагина иш беради, чунки нақд тўловлар факторинг схемасига мувофиқ келмайди. Бинобарин, муайян даражада, факторинг бизнеснинг “кулранг” схемадан “тоза” ишлашга ўтишига хизмат қилади.
Р.: Даврон, мижозлар билан ишлаш жараёнини қандай йỹлга қỹйганлигингизни айтиб берсангиз?
Д.: Компания ўтган йил охирида таъсис этилган аммо амалда фаолиятини жорий йил февраль ойидан бошлади. 6 ой давомида 16 та битим амалга оширилди, улардан 11 таси муваффақиятли якунланди. Барча битимлар ўзимизнинг электрон Факторинг тизимимиз орқали ўтказилган бўлиб, унда буюртмаларни онлайн қабул қилиш, ҳужжатларни қайта ишлаш ва битимларни ички келишиш жараёни функционали татбиқ этилган. Етказиб берувчилар масофадан туриб факторинг шартномасини тузадилар, бунинг учун офисимизга келишларига ҳожат йўқ ва ўша куннинг ўзида молияга эга бўладилар. Биз, дарвоқе, карантин даврида ҳам фаолиятни тўхтатмадик – масофадан ишлашда давом этдик. factoring.uz сайтида янги мижозлар учун батафсил видео-йўриқнома ва факторингни қўллашдан тушадиган фойдани ҳисоблаш калькулятори бор. Буюртмачиларга ва харидорларга у назорат, хавфсизлик ва чекланмаган миқдордаги етказиб берувчилардан етказмалар узлуксизлигини таъминлайди, шунингдек қарздорликни бошқариш имконини беради.
Р.: Демак, мавжуд воқеликда ва карантин чоралари жорий этилгандан кейин тỹлақонли ишлаш учун сиз факторинг амалиётлари ва барча транзакцияларни масофавий режимда бошқариш учун дастурий таъминот яратибсиз-да?
Д.: Дастурий таъминотни вирус қўққисдан чиқмасидан ва кўпчилик карантин бўйича чораларга риоя қилиб, ўзини иҳоталашга ва онлайн-режимда ишлашга кетмасидан анча олдин яратгандик. Айтиш мумкинки, жамоамизнинг “кўнгли сезган” экан – электрон факторинг тизимини вақтида жорий эта олдик. Аммо биз эришилган натижада тўхтаб қолмаслигимиз керак деб ҳисоблаймиз ва дастурни мунтазам модернизациялаймиз. Ҳозирда биз тизимни такомиллаштириш ва уни факторинг компанияси фаолияти учун бутунлай тайёр тизим шаклига келтириш жараёнида турибмиз. Такомиллаштирилган тизим ўз ичига ғазначилик ва ҳисобот модулини, шунингдек бухгалтерия ва кредит дастурлари билан интеграцияни ўз ичига оладики, бу фаолиятимизнинг тезкорлигини янада оширади.
Шу билан бирга, кун тартибида мультиомилли платформа (маркетплейс) яратиш турибди. Бу тўлиқ циклли платформа бўлиб, бошқа омиллар (банклар, факторинг компаниялари) таклифларини жойлаштириш имконини беради, унда шартномаларни тузиш, қайта ишлаш ва молия ажратиш, шунингдек келгуси ҳужжат юритуви ва битимларни ҳисобга олишнинг бутун цикли рақамли шаклга ўтказилади. Биз платформанинг таянч факторинг компанияси бўламиз. Умид қиламанки, банклар ва факторинг компанияларига бу платформа янги мижозларни жалб қилиш ва харажатларни бир неча баробарга камайтириш имконини беради. Тизимимиз битим минимал суммаси бўйича чекловларга эга эмас, бу платформани бизнес учун қулай қилади ва, аввало, кичик ҳамда ўрта бизнес субъектлари учун молия олишда кенг имкониятлар очади.
Р.: “Факторинг” компаниясини ташкил этиш ва расмийлаштириш жараёнида мураккабликлар бỹлдими, факторинг фаолиятини қайси орган тартибга солади?
Д.: Амалда барча мамлакатларда бўлган каби, Ўзбекистонда ҳам молия воситаси сифатида факторинг тушунчаси ва унинг ҳуқуқий тартибга солиниши Фуқаролик кодексида белгиланган ва нафақат молия институтлари, балк молия агентлари ва ихтисослашган компаниялар бу фаолият билан шуғулланиши мумкин саналади.
Шу билан бирга, молиявий агентлар учун энг асосий савол – факторинг фаолиятини лицензиялаш масаласи очиқ қолмоқда. Ҳозирда кўплаб собиқ совет мамлакатларидаги каби ҳуқуқий коллизия мавжуд, у Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодекси 750- моддаси ва Ўзбекистон Республикасининг “Айрим фаолият турларини лицензиялаш тўғрисида”ги Қонуни меъёрларининг бир-бирига номувофиқ эканлигида кўринади. Кодексга кўра, молиявий агентлар ўз фаолиятини амалга ошириш учун рухсатнома (лицензия) олишлари шарт, Қонунга мувофиқ эса, молиявий агентлар ва факторинг компанияларини лицензиялаш талаб этилмайди. Шунингдек, то ҳозирга қадар лицензия беришни амалга оширувчи орган белгиланмаган. Бинобарин, лицензия олиш имконсиз – берадиган жойнинг ўзи йўқ. Шу тариқа, бугунги кунда факторинг бозорида фақат банк лицензияси доирасида фаолият юритувчи тижорат банкларигина мавжуд, чунки у факторинг билан тўсқинсиз шуғулланиш ҳуқуқини беради. Биз энг кам қаршилик йўлидан бордик ва микрокредит ташкилоти лицензиясини олдик, у ҳам факторинг билан шуғулланиш имконини беради.
Бу фаолиятни лицензиялаш нима учун керак эмаслиги ҳақида гапириб ўтирмайман, бу борада етарлича асосланган таҳлилларни топса бўлади. Фақат шуни айтаманки, масалан, Ўзбекистонда лизинг фаолияти лицензияланмайди. Лизинг ва факторинг ўртасида эса, уларни молиялаш манбалари нуқтаи назаридан, мен фарқ кўрмайман, яъни униси ҳам, буниси ҳам жисмоний шахслар маблағларини жалб қилмайди ва жисмоний шахслар билан ишламайди. Қолаверса, бу фарқни тартибга солувчи ҳам кўрмайди – Марказий банк сайтидаги ҳисоботларда факторинг тўғрисидаги маълумотлар лизинг билан биргаликда келади.
Бизда Ўзбекистон лизингберувчилари ассоциацияси муваффақиятли фаолият юритади. Нега энди улар мисолида, Ўзбекистон Республикаси ҳудудида факторинг фаолиятини амалга оширишнинг ягона стандартлари ва қоидаларини ишлаб чиқиш учун, ўз ассоциациямизни очиб, барча банклар ва факторинг компанияларини ягона тузилмага бирлаштириб бўлмаскан? Шунда бозор ўзини ўзи назорат қила оларди. Шундан келиб чиқилса, мавжуд нормативларга ўзгартишлар киритиш ёки фаолият турига чекловларсиз факторинг амалиётларини амалга оширишни тартибга солувчи янги норматив-ҳуқуқий ҳужжат ишлаб чиқиш зарурлиги тушунарли бўлади.
2020 йил 1 январь ҳолатига бутун мамлакат бўйича дебитор қарздорлик 93 трлн. сўмни ташкил қилди, уларнинг 15 трлн. сўми муддатидан ўтиб кетган. Бунда, ўзбек банклари томонидан факторинг асосида харид қилинган дебиторлик қарздорликлари 2020 йил 1 январь ҳолатига 19,5 млрд. сўмни ташкил қилади, яъни бу ноль-икки фоиз ёки ўша пайтда мамлакатда мавжуд дебиторлик қарздан 5000 баробар камдир. Ўша сана ҳолатига айланма маблағларни тўлдиришга банк кредитлари қолдиғи 33 млрд. сўмни ташкил қилди.
Жорий йил 1 апрелдан Ўзбекистонда мажбурий суратда электрон ҳисоб-фактураларни тўлдириш жорий этилди. Бу статистик маълумотларнинг ишнинг реал ҳолати билан мувофиқлашувига олиб келади. Солиқчилар томонидан муддатидан ўтиб кетган дебиторлик қарзи бўйича даъвони четлаб ўтиш учун, ҳисоб-фактуралар тўлов факти бўйича ёзиларди. Етказиб берувчиларнинг ҳеч қайсиси муддати ўтган тўлов учун пеня талаб қилмасди. “Факторинг” компаниясининг асосий эътибори ритейлер тармоқлари етказиб берувчиларига қаратилган. Бир гал уларнинг етказиб берувчисидан буюртма олгач, биз етказиб берувчи ҳатто хаёлига ҳам келтирмаган муддати ўтган ҳисоб-фактура борлигига дуч келдик. Яъни, факторинг ўзини яна дебиторлик қарздорлигини бошқаришнинг амалий воситаси сифатида ҳам намоён этди. Яна бир намунавий битим ичимлик ишлаб чиқарувчиси билан тузилди, биз таклиф қилган дисконт унинг учун оғирлик қилди. Аммо биз дебиторлардан пул оқимларини ҳал қилиб олишга ёрдам бериб, битта 90 кунлик битим суммасини 30, 60 ва 90 кунда сўндириладиган қилиб учта тенг битимга бўлиб берганимиздан кейин, тўланадиган дисконт умумий суммаси икки баробарга камайди.
Р.: Ўзбекистонда янги молиявий хизматлар татбиқ этилишига кучли талабни кỹряпмиз, факторинг халқаро даражада қандай ривожланмоқда?
Д.: Ҳозирги босқичда Ўзбекистон иқтисодиёти олдида халқаро бозорларга чиқиш муаммоси ўткир бўлиб турибди. Ташқи савдо фаол ривожланмоқда. Бу вазиятда ташқи иқтисодий фаолият иштирокчиларининг молиявий ва бошқарув эҳтиёжларини тўлиқ даражада қондира оладиган, Ўзбекистон Республикаси савдо шериклари бўлган хорижий мамлакатлар амалиётларига мослаштирилган молиявий воситалар керак. Бу ерда ҳам шундай воситалардан бири факторинг бўлади. Дунёда тобора кўпроқ экспортчилар халқаро факторинг уларга янада рақобатбардош бўлишда ёрдам беришини англамоқдалар. Биз экспорт ва импорт факторинги бўйича кўп буюртмалар оламиз. Қатор Россия банклари ва факторинг компаниялари факторингнинг икки омилли моделини амалга ошириш мақсадида бизга мурожаат қиладилар. Аммо, ҳуқуқий чекловлар сабабли, биз рад этишга мажбурмиз.
Қатор давлатларда факторинг соҳасидаги ҳуқуқий муносабатлар ҳозирча Ўзбекистон Республикаси аъзо бўлмаган халқаро конвенциялар, жумладан, 1988 йил 28 майдаги халқаро факторинг амалиётлари бўйича УНИДРУА конвенцияси билан тартибга солинади. Ҳолбуки, халқаро лизинг тўғрисидаги УНИДРУА конвенциясига Ўзбекистон Республикаси 2000 йилдаёқ қўшилганди. Бундан ташқари, ҳеч бир ўзбек банки ёки молия компанияси Factors Chain International халқаро факторинг ассоциациясининг аъзоси эмас, у эса бугунги кунда 90 та мамлакатдан 400 дан ортиқ аъзони бирлаштиради.
Конвенцияга қўшилиш Ўзбекистон Республикаси қонунчилигини факторинг соҳасидаги халқаро стандартларга мувофиқлаштиришни тақозо қилади. Конвенция факторинг ва талаб қилиш ҳуқуқини тақдим қилиш шартномаларидан фойдаланишда юзага келадиган муносабатларни тартибга солади, жумладан, факторинг шартномаси бўйича муносабатларда томонлар ҳуқуқлари ва мажбуриятларини кўзда тутади. Бинобарин, халқаро факторинг амалиётлари халқаро савдони ривожлантиришда салмоқли роль ўйнашлари ҳисобга олинса, халқаро факторинг амалиётларини ўтказишни осонлаштирувчи ва факторинг амалиётларига жалб қилинган турли томонлар ўртасида манфаатлар мувозанатини қўллаб-қувватлашга ёрдам берувчи ҳуқуқий чегараларни белгиловчи ягона қоидаларни қабул қилишнинг аҳамияти эътиборга олинса, Ўзбекистон Республикасининг Конвенцияга қўшилиши мақсадга мувофиқдир.
Бундан ташқари, ҳозирда ўзбекистонлик истеъмолчиларга ўзбек банклари ва/ёки факторинг компаниялари томонидан халқаро факторинг хизматлари валюта қонунчилигидаги чекловлар туфайли кўрсатилмаяпти. Чунончи, “Валютани тартибга солиш тўғрисида”ги Қонун (22.10.2019 й. №ЎРҚ-573) 9- моддасига мувофиқ, резидентлар ўртасида валюта амалиётлари тақиқланган, ушбу қонуннинг 17- моддасида белгиланган амалиётлар бундан мустасно. Бунда факторлар ва уларнинг резидент-экспортчилари ўртасидаги валюта амалиётлари рухсат берилган амалиётларга киритилмаган. Резидент-экспортчининг ваколатли банк ёки факторинг компанияси (факторлар) билан резидент-экспортчининг айланма капиталига эҳтиёжларини молиялаштириш мақсадларидаги ўзаро муносабатларида факторинг шартномасини қўллаш ҳам бундай шартномани амалиётда қўллаб бўлмаслигига дуч келади, чунки бундай резидентлар Экспорт-импорт амалиётларидаги валюта назорати тўғрисидаги низомнинг 9- банди (20.04.1994 й., ПФ-837) талабларини ҳам расман бажара олмайдилар, чунки бу ҳолатда экспорт тушуми фактор фойдасига ўтказиб берилган бўлади ва пул маблағлари резидентлар (факторлар)дан факторинг шартномаси доирасида олинган бўлади, пировардида бундай резидент-экспортчига экспортдан тушган валюта тушуми сифатида ҳисобланмайди.
Қонунчиликка факторинг шартномаларидан фойдаланган ҳолда ташқи савдо шартномалари (контрактлари) бўйича ҳисоб-китобларни амалга ошириш ҳолатида экспорт тушумининг ўз вақтида ва тўлиқ келиб тушиши бўйича мажбуриятларнинг резидент томонидан бажарилишини тан олиш борасидаги ўзгаришларни киритиш ўзбек экспортини молиялаштириш бўйича амалиётларнинг ривожланишига хизмат қилади ва ўзбекистонлик ваколатли банклар ҳамда факторинг компанияларининг маҳсулот қаторини кенгайтиради.
Бугунги кунда факторинг хизматларини кўрсатувчи Ўзбекистон банклари ва микрокредит ташкилотлари халқаро факторингга фаол қизиқиш билдирмоқда. Бундан ташқари, ҳозирда Ўзбекистонда факторингни ривожлантириш учун қулай шарт-шароитлар мавжуд. Бизнес амалда барча йўналишларда фаол ривожланяпти, бинобарин, ҳам кичик ва ўрта бизнес компаниялари – факторинг хизматларининг асосий истеъмолчилари сони, ҳам факторингнинг маҳаллий корхоналар ўртасидаги шуҳрати ортиб боряпти.
Ўзбекистон Республикасининг Конвенцияга қўшилиши ва ўзбекистонлик факторларнинг FCI га аъзолиги, шунингдек бу соҳадаги қонунчиликнинг такомиллаштирилиши, жумладан Ўзбекистон Республикаси валюта қонунчилигига ўзгартиришлар киритилиши факторингнинг мамлакат ЯИМдаги ҳамда мамлакатдаги кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қуватлашдаги ҳиссаси ошишига ижобий таъсир кўрсатади. Факторинг жадал ривожланаётган кичик ва ўрта компанияларнинг бош муаммоси – компаниянинг кредиторлик қарздорлигини оширмаган ҳолда айланма маблағлар тақчиллиги муаммосини қулай ва тезкор ҳал қилиш имконини беради. Қайд этиш ўринлики, халқаро факторинг битимларида етказиб берувчи ўзидан валюта хатарларини четлаштиради. У етказма қийматининг салмоқли қисмини юк ортилгандан кейин дарҳол олади ва шу тариқа ўзини валюта курсининг эҳтимолий тебранишларидан ҳимоялайди. Бундан ташқари, ўзбекистонлик факторларнинг резидент-экспортчиларни экспортолди молиялашда қатнашишининг кенгайиши ўзбекистонлик факторинг компаниялари ва банкларнинг молия хизматлари бозоридаги рақобатбардошлигини ошириш учун реал шароитлар яратади.
Шу тариқа, биз бу ерда факторинг бизнесининг чуқур уммонини ва ушбу маҳсулотга катта талабни кўрмоқдамиз. Қолаверса, бугунги кунда, карантин “инқирози” иқтисодиётнинг барча соҳалари, биринчи навбатда реал секторга таъсир кўрсатган бир шароитда, ишлаб чиқарувчилар ва етказиб берувчилар янги шароитларда ишлашга мажбур бўладилар – уларнинг аввалги ишлаш услублари самарадорлигини йўқотади. Чиқарилган хулосаларга таяниб, Ўзбекистонда факторинг бозори етарлича ўзлаштирилмаган ва яқин йилларда ривожланиш учун яхшигина истиқболга эга, деган фикрга келамиз. Ва айнан ҳозир, ҳамма активларни жойлаштириш учун янги даромадли соҳалар излаётган бир пайтда, факторинг бизнесини ривожлантириш айни муддаодир. Таъбир жоиз бўлса, Ўзбекистонимиз серқуёш ўлка ва бу қуёш остида ҳамма учун жой етарли. Қолаверса, яқинда Жаҳон банки ўзининг прогнозида Ўзбекистонни Европа ва Марказий Осиё мамлакатлари орасида жорий йил якунларига кўра иқтисодиёти ўсишда давом этадиган (1,5%) ягона давлат деб атади. 2021 йилда ЖБ Ўзбекистон ЯИМ ўсишини 6,6% даражасида прогнозламоқда. Шу сабабли, бизда ҳам факторинг индустрияси, ҳам бутун мамлакат иқтисодиётини юксалтириш учун барча асослар мавжуд.