Илон Маск: техномиллиардер, 21- аср ихтирочиси, хусусий коинот кашшофими ё савдойи даҳо?

Илон Маскнинг исми неча йиллардан буён бутун дунёда тиллардан тушмаяпти. Унинг сўзлари иқтибосга айланиб кетади, ёзувчилар унинг образидан ўз асарлари қаҳрамонлари учун прототип сифатида фойдаланадилар, режиссёрлар уни камео сифатида таклиф этадилар. Кашфиётчи, муҳандис, филантроп аммо, биринчи навбатда, жаҳон тарихидаги энг муваффақиятли тадбиркорлардан бири. Унинг номи инновацияларнинг жўшқин ривожланиши ва энг кучли ва ақл бовар қилмас лойиҳаларнинг амалга ошиши билан чамбарчас боғлиқ.

Маск 1971 йил 28 июнда Жанубий Африканинг Претория шаҳрида таваллуд топган. Болалигида у ўз кашфиётлари ҳақидаги орзуларига шунчалик берилган эдики, ота-онаси ва шифокорлар унинг эшитиш қобилиятини текшириш учун тест тайинлашади. Маск 10 ёш бўлганда ота-онаси ажрашади ва тахминан шу ёшларидан у компьютерларга қизиқа бошлайди. Маскнинг онаси – канадалик модель Мэй Маск, оиласини боқиш учун бир вақтда бешта жойда ишлашга мажбур бўлади. Маскнинг отаси – Эррол Маск Жанубий африкалик бой муҳандис бўлади. Илон Маск илк болалик даврини акаси Кимбалл ва опаси Тоска билан Жанубий Африкада ўтказди. Илон дастурлашни мустақил ўрганди ва 12 ёш бўлганида у ўзининг биринчи дастурий таъминотини – Blastar номли ўйинини сотади. 17 ёшида, 1989 йилда, Қироллик университетига кириш ва Жанубий Африка Қуролли кучларида мажбурий хизматни ўтамаслик учун Маск Канадага кўчиб ўтади. Ўша йили Маск Канада фуқаролигини олади, бунга, қайсидир маънода, кейинчалик Америка фуқаролигини олиш осон бўлишини ўйлагани ҳам сабаб бўлади. 1992 йилда Маск Пенсильвания университетида бизнес ва физикани ўрганиш учун Канадани тарк этади. У университетни иқтисодиёт бўйича бакалавр даражаси билан якунлайди ва физика бўйича иккинчи бакалаврлик даражасига қолади. Пенсильвания университетини тарк этгач, Энергия физикаси бўйича докторлик даражасини олиш мақсадида, Маск Калифорниядаги Стэнфорд университетига йўл олади. Бироқ унинг сафари интернет-инқилобга тўғри келиб қолади ва у икки кун ўтибоқ Стэнфорддаги ўқишини ташлайди – ўзини Интернет салоҳиятини ўзлаштиришга бағишлашга қарор қилади ва 1995 йилда ўзининг илк компанияси – Zip2ни таъсис этади.

Илон ўзининг биринчи компаниясини  акаси Кимбалл Маск билан бирга очди. Zip2 – шаҳар бўйлаб онлайн-йўл бошловчи тез орада New York Times  ва Chicago Tribune каби янги веб-сайтлар учун контент етказиб бера бошлади. 1999 йилда Compaq Computer Corporation бўлинмаси Zip2ни $307 млн нақд пулга ва $34 млн акция опционларига харид қилади. 1999 йилда Илон ва Кимбалл Маск Zip2 сотувидан тушган пулни молиявий хизматлар ва онлайн-сотувлар тақдим этувчи X.com компаниясини таъсис этишга ишлатадилар. X.com келажакда бутун дунёга машҳур PayPal яратилиши учун замин бўлади. 2002 йил октябрида Маск илк миллиардини ишлаб топади – PayPalни $1,5 млрд.га eBay сотиб олади. Сотувдан олдин Маскка PayPal тўлов тизимининг 11% акцияси тегишли эди. Ўша йили у АҚШ фуқароси бўлади.

Қуйида биз Илон Маск бугунги кунда эгалик қиладиган асосий корхоналарни, уларнинг инновациялар илмидаги ва бизнесдаги ютуқларини батафсил кўриб чиқамиз.

Асосий фаолият

Space Exploration Technologies Corp., SpaceX номи билан машҳур, – Америкалик аэрокосмик техника ва космик транспорт хизматлар ишлаб чиқарувчи компания, 2002 йилда Илон Маск томонидан таъсис этилган. Таъсис этишдан бош мақсад Марсни бўлажак колонизациясини таъминлаш учун космик ташишларга харажатларни камайтириш саналган.

Манба: https://www.cnet.com/how–to/spacexs–historic–demo-2-delivers–nasa–astronauts–to–iss/

SpaceXнинг аэрокосмик соҳадаги ютуқлари рўйхати ҳайратга солади. Компания хусусий манбалардан молиялаштирилган, суюқ ёқилғида учувчи ва орбитага чиқа олган илк ракетани яратган (Falcon 1, 2008 йилда). Шунингдек, SpaceX – космик аппаратни муваффақиятли учиришга, орбитага олиб чиқишга ва тўлиқ қайта тиклашга (Dragon, 2010 йилда); халқаро космик станцияга космик аппарат учиришга (Dragon, 2012 йилда); орбитал ракетани биринчи бўлиб вертикал қўндиришга (Falcon 9, 2015 йилда) ва орбитал ракетани такрорий ишлатишга (Falcon 9, 2017 йилда) муваффақ бўлган биринчи хусусий компания саналади.

SpaceX – бу объектни Қуёш атрофидаги орбитага чиқарган биринчи хусусий аэрокосмик корхона ва астронавтларни Халқаро космик станцияга учирган (Dragon 2, 2020 йилда) илк хусусий компаниядир.

Манба: https://www.spacex.com/

Tesla, Inc., аввалги (2003–17) Tesla Motors, америкалик электромобиллар ишлаб чиқарувчи компания. 2003 йилда америкалик тадбиркор Мартин Эберхард ва Марк Тарпеннинг томонидан асос солинган ва Сербия-Америка кашфиётчиси Никола Тесла шарафига номланган. Эберхард Тарпеннинг билан компанияни 2018 йилда тарк этганларидан кейин, Илон Маск бош директор лавозимини эгаллади. 20201 йилдаёқ Tesla акцияларини жойлаштириш 226 миллион доллар атрофида маблағ келтирганди.

Tesla Motors электрда юрувчи спорт автомобилларини ишлаб чиқиш мақсадида ташкил қилинганди. 2008 йилда Tesla Motors ўзининг илк автомобилини – тўлиқ электрда юрувчи родстерни чиқарди. Компания синовларида у битта зарядда 245 миль (394 км) масофани босиб ўтди, бу ишлаб чиқариш электромобили учун мислсиз диапазон саналади. Автомобиль электр двигатели ноутбуклар учун батареяларда кўп ишлатиладиган ион-литий элементларидан озуқаланарди, уни стандарт электр розеткадан зардялаш мумкин бўларди.

2012 йилда Tesla, иши ва дизайни учун автомобиль танқидчлари эътирофига сазовор бўлган янги Model S седанига эътиборни жамлаш учун Родстер ишлаб чиқаришни тўхтатади. Тесла Автопилот – ярим автомат бошқарув шакли, 2014 йилда S моделига ўрнатилган (кейинчалик бошқа моделларга ҳам). 2012 йилдан бошлаб АҚШда ва Европада Tesla ўз автомобиллари эгалари учун қўшимча харажатларсиз тез зарядланишга мўлжалланган «Supercharger» номли станциялар қуради.

2015 йилди Tesla “кроссовер” (яъни, спорт йўлтанламаси, лекин автомобиль шассисига қурилган автомобиль) – X моделини чиқарди. Х моделида батареянинг максимал ишлаши 295 миль (475 км), сиғими етти кишигача. 2019 йил мартда Маск узоқ кутилган Y Tesla моделини тақдим этди. Сотувга 2020 йил март ойидан чиқарила бошланган ихчам кроссовер 300 миллик масофа ва 0 дан 60 миль (100 км)га чиқиш учун 3,5 секунд вақт кўрсаткичига эга. 2020 йилда чиқарилган яна бир модель – Roadster шу пайтгача чиқарилган серияли автомобиллар ичида энг чаққони бўлади: у 0 дан 60 миль (100 км)га чиқиш учун 1,9 секунд вақт талаб қилади.

SolarCity Corporation Tesla, Inc. нинг шўъба корхонаси бўлиб, Қуёш энергетикаси соҳасидаги хизматларга ихтисослашади. SolarCity АҚШда турар-жой ва тижорат бинолари учун қуёшли панеллар сотади, ишлаб чиқаради ва ўрнатади.

 Манба: https://wccftech.com/walmart–is–suing–tesla–solarcity–over–solar–panel–fires/

2008-2009 йилларда компания Қуёш батареяларини ишлаб чиқариш ва ўрнатиш бўйича бир нечта кенг кўламли лойиҳаларни амалга оширди. 2008 йил май ойида SolarCity ўша пайтда eBayнинг шимолий кампуси бўлган Сан-Хоседаги энг йирик тижорат Қуёш қуримаси бўлган лойиҳани якунлади; 2008 июлда худди шундай лойиҳа Сан-Францискода, британиялик автомобиль дистрибьюторлари учун ишга туширилди, у 1606 та Қуёш фотоэлектрик панелдан иборат эди. 2009 йилда SolarCity бизнес учун молиялаштиришнинг янгича талқинларини жорий этди ва Walmart, Intel каби бошқа йирик ташкилотлар, шунингдек АҚШ Қуролли кучлари учун бир нечта Қуёш батареяларини барпо этди. Шунингдек, SolarCity электромобиллар, жумладан Tesla учун заряд станциялари ишлаб чиқарувчи энг йирик компания саналади.

2011 йилдан бошлаб, бутун Қўшма Штатлар ҳудуди бўйлаб ҳарбий  турар жойлар ҳамжамиятлари учун умумий қиймати 1 миллиард долларга тенг Қуёш фотоэлектрик объектлар қурилиши бўйича кенг кўламли, беш йиллик SolarStrong лойиҳаси амалга оширилди. Лойиҳа 33 та штатдаги 124 та ҳарбий базага хизмат кўрсатади.

OpenAI – Илон Маск ва Сэм Альтман томонидан 2015 йилда таъсис этилган, СИни ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш бўйича нотижорат тадқиқот компанияси. Компания СИни хавфсиз қилишга, СИдан инсоният зарарига ёки ҳокимиятни ҳаддан ташқари жамлашда фойдаланиш имкониятини истисно этишга интилади. Компаниянинг асосий миссияси – сунъий интеллект инсоният фойдасига хизмат қилишидир.

Чунончи, 2018 йил июнь ойида OpenAI уларнинг бешта нейротармоқдан иборат OpenAI 5 жамоаси Dota 2 стратегик онлайн-ўйинида жаҳон чемпиони – 5 нафар профессионал инсондан иборат ва 2017 йилда киберспортдаги энг қимматли мукофотни ютган OG жамоасидан ўзиб кетганлигини эълон қилди.

Open AI 5 ва OG жамоалари. Манба: OpenAI

2019 йил октябрда OpenAI, машинали таълимдан фойдаланиб, бир неча нейрон тармоқни роботнинг механик қўли ёрдамида Рубик кубигини йиғишга ўргатди. Бу ютуқ OpenAIни сунъий интеллект ва робототехниканинг янада кенгроқ индустрияси учун кутилган мақсад сари яқинлаштиради: бу – машқлар учун бир неча ойдан бир қанча йилгача вақт сарфламай ва махсус дастурлашни талаб қилмай, роботнинг турли реал вазифаларни бажаришга ўрганишидир.

Манба: OpenAI

2020 йил апрелда компания ўз сайтида Jukebox – мусиқани, жумладан оддий хиргойини қайта ишланмаган овоз кўринишида турли жанрлар ва ижрочи услубларида генерацияловчи нейрон тармоқни тақдим этди. Жанрни белгиланг, ижрочини ва матнни танланг – Jukebox сиз учун нолдан янги мусиқа композициясини яратади.

Илон Маск йўллардаги тирбандлик билан курашиш борасида ҳам ўз режасига эга. Бу муаммони ҳал этиш учун замонавий йўллар уч ўлчамли бўлиши керак, бу ё учувчи машиналарни, ё ерости туннель йўлларини кўзда тутади. Бироқ, учувчи машиналардан фарқли равишда, туннеллар атмосфера таъсирига камроқ дуч келади, уларнинг қурилиши ва улардан фойдаланиш ташқаридан кўринмайди ва шовқини эшитилмайди, муҳими – улар бошингизга қулаб тушмайди. 2013 йил августидаёқ Маск Hyperloop номи остидаги янги транспорт тури концепциясини чоп этди. У йўловчиларни капсулаларда, паст босимли қувурлар тармоғи бўйлаб, соатига 700 милдан зиёдга чиқувчи тезликда ташийди. 2016 йилда таъсис этилган The Boring Companyнинг мақсади туннелаштириш тезлигини ошириш ва харажатларни 10 ва ундан зиёдроққа камайтириш саналади. Loop ва Hyperloop каби бундай юқори тезликдаги ерости жамоат транспорти тизимлари, тез қазиш ва туннеларнинг ҳаммабоплиги Нью-Йоркдан Вашингтонгача бўлган масофани 30 дақиқада босиб ўтиш имконини беради.

Манба: https://www.boringcompany.com/gallery/2018/12/28/rl1sd32zduq1xgkoy5y2n0po9kqbj5

Туннелга автомобиллар плафторма ёрдамида туширилади ва трассада мустаҳкам туриши учун қўшимча ғилдираклар билан жиҳозланади. Белгиланган манзилгача автомобиль туннель бўйлаб, Loop юқори тезлик тизими ёрдамида, соатига 240 км.гача тезликда ҳаракатланади.  2018 йил декабрда Илон Маск Лос-Анжелесда ўзининг 2 км.ли синов автомобиль туннелини тақдим этди, у SpaceX  бош офиси остида қурилган бўлиб, 10 миллион АҚШ долларига тушди.

Манба: https://www.boringcompany.com/gallery/2018/12/28/rl1sd32zduq1xgkoy5y2n0po9kqbj5

Neuralink Corporation – Илон Маскнинг фантастика чегарасидаги стартапи. Neuralink компьютер-мия интерфейсининг масштабланувчи кенг полосали тизимида илк қадамини ташламоқда, у сенсор ва ҳаракат функцияларини тиклаш ва неврологик бузилишларни даволаш қобилиятига эга.

Манба: YouTubeдаги Neuralink Launch Event

2019 йил июлда Маск ва унинг жамоаси инсон миясига жойлаб, унинг нейронларига “қулоқ солиши” мумкин бўлган ўта ингичка “иплар”ни ишлаб чиқдилар. Бу иплар миянинг муҳим қисмларига яқин жойланади ва нейронлараро узатилаётган хабарни аниқлашга қодирдир – у ҳар бир импульсни рўйхатга олади ва ўз нейронларини рағбатлантиради. Шунингдек, компания нейрожарроҳ кузатуви остида нозик операцияларни амалга ошира оладиган роботни яратди.

N1 датчиги, инсон миясига киритиладиган, ташқи қурилмаган эга бўлмаган чипнинг илк версияси

Манба: YouTubeдаги  Neuralink Launch Event

Neuralink айтишича, дастлабки қурилмалар анъанавий нейрожарроҳлик ёрдамида имплантацияланади, лекин, охир-оқибатда чиплар робот-жарроҳ томонидан хавфсиз ва мутлақо оғриқсиз равишда, кичик кесмалар орқали қўйиладиган бўлади.

Neuralink N1 электродларини мияга жойлаётган  робот–жарроҳ

Манба: YouTubeдаги Neuralink Launch Event

Neuralinkдан кўзланган мақсад, пировардида, қурилмани фалаж инсонларга имплантациялашни бошлаб, уларга телефон ёки компьютерни бошқариш имконини беришдан иборат. Маскнинг бошқа бир мотивацияси инсонларга сунъий интеллект билан рақобатлашишда ёрдам беришдир. Амбицияли компьютер-мияли стартап инсонлардаги синовларни кейинги йилдаёқ бошлашга умид боғлаган.

Қулоқ орқасидаги ихчам қурилма ингичка симлар орқали мияга таралувчи ипларга маҳкамланади.

Манба: YouTubeдаги Neuralink Launch Event