Ёшлигимида омадим чопиб, киномеханикдан Владимир Висоцкий қатнашган фильмнинг бир қисмини, бир неча кадрни сўраб олгандим. Ич-ичимдан фахрлангандим – ажойиб қўшиқчининг суратини чиқариб оламан, деб ўйлагандим. Аммо суратда унчалик сифатли бўлмаган портрет, экранда кўрганимдан камроқ деталлар намоён бўлганида қанчалик ҳафсалам пир бўлганини тасаввур қилолмайсиз! Шунда бир нарсани тушунганман: кино экранидаги тасвирнинг тўлиқроқ ифодалаш қобилияти битталик кадрдан каррасига кучлироқ экан, чунки мия йилт-йилт ўтаётган кадрлардан яхлит манзара ҳосил қилади ва алоҳида кадрларда кўринмайдиган тасвирни ҳам кўради.

Техникага қизиққан ҳар қандай кишида бўлганидек, менда ҳам болалагимдан ўзимни қизиқтирган саволларнинг бутун бошли коллекцияси йиғилиб қолган. Қизиқишларимдан бири – техника тарихи. Ёшлигимдаги фотосуратларнинг асосий манбаи газета ва журналлар бўлган. У пайтлардаги нашрларда чоп этилган фотосуратлар нуқтали растр остида қилинган, яъни тасвир турли диаметрдаги нуқталардан йиғиларди, нуқта қанчалик катта бўлса, ранг шунчалик қуюқ чиқарди. Битта объектнинг турли бурчак остидаги, суратга олиш нуқталари фарқли бўлган суратлари қўлимга тушиб қолса, уларни стереожуфтликка жамлашга уриниб кўрардим. Натижа фойдали бўларди: ҳажмли тасвир юзага келарди, қайси элемент яқинроқда-ю, қайсиниси узоқроқда эканлигини тушунса бўларди. Қолаверса, стереожуфтликдаги деталлар алоҳида суратлардагига қараганда тиниқроқ чиқарди. Шунда мен турли нашрларда чиққан бир хил фотосуратдан ҳам стереожуфтликларни жамлай бошладим – албатта, ҳажмли тасвир пайдо бўлмасди лекин жуфтликдаги тасвирда деталлар алоҳида олинган суратларга қараганда кўпроқ бўларди.

Буларни айтишимдан мақсад – 2016 йилмиди, ёрқинлик қобилияти 8 мегапиксель лекин кадрларни 64 Мп.ли қилиб “ёпиштириш” дастурига эга 2-3 та смартфон пайдо бўлганда, бу хабар ўқувчиларга эриш туюлганди, хитойча рекламани нотўғри таржимаси деб тушунишганди. Менга эса, стереожуфтликлардаги тажрибам туфайли, алогритм тушунарли эди. Дейлик, 8 Мп.ли камерада 16 Мп ёрқинликда сурат олмоқчимиз.

Бунинг учун:

1. Кадрни суратга оламиз.
2. Кадр диагонали бўйлаб сенсор ячейкаси диагоналининг ярми катталигида суриш билан иккинчи суратни оламиз.
3. 2- кадрни суриш катталигида орқага қайтарамиз.
4. Иккала тасвирни бир-бирининг устига қўямиз.

Бўлди! 8 Мп.ли сенсордан фойдаланиб 16 Мп.ли тасвирга эга бўлдик.

Юқорида тилга олинган камералардан бири тасвир ҳаракати механик компенсатори, яъни камеранинг оптик ўқини кадр диагонали улушига суриш ёрдамида тасвирни сурарди.

Механик компенсация кенг шуҳрат қозонмади ва тез орада электрон компенсация билан алмашди, бундай сурилишни журналистлар “қимирлагич” деб атадилар. Афсуски, бу ҳолатда сурилиш кадр координатларининг ўқишда, табиийки, дискрет, бир неча ячейкага тенг қадам билан сурилиши орқали амалга оширилади, у ҳаракат тезлигига боғлиқ бўлади, лекин, ёрқинлик қобилиятини ошириш учун ячейка ўлчами улушига тенг сурилиш керак бўлади. “Қимирлагич”ли электрон компенсацияга эга камераларда ёрқинликни оширишни амалга ошириб бўлмайди.

Бироқ, шунчаки қўлда бир неча кадрлар сериясини олиш орқали бу эффектга эришиш мумкин. Гап шундаки, ҳар қандай, ҳатто энг моҳир фотографда ҳам қўллар титрайди, демак керакли кадрларни танлаш қолади, холос. Бир нозик жиҳати бор. Менимча, ўнг қўли яхши ишлайдиганларда кадр чапга кетиб қолади. Аввало, кадрлар сериясини олиш давомида тасвир ўгирилиб қолмадими – аниқлаш керак. Агар яққол бурилиш бор бўлса, кадрнинг қайси қисмида максимал ёрқинликка эришиш мумкин ва танланган элементга нисбатан кадрларни устма-уст жойлаш мумкинлигини ҳал қилиш керак. Бу ҳолда, кадрнинг энг ёрқин қисмидан қанчалик узоққа кетилса, ёрқинлик шунчалик кучли камая боради.

Дастурнинг биринчи қисми, масалан, суратлар сериясидаги умумий сурилишни аниқлаши керак. Сурилишни кадрлар сонига бўлиб, сиз сурилишнинг ўртача катталигини билиб оласиз. Сурилиш катталигини сенсор ячейкаси ўлчами билан қиёслаш орқали, талаб қилинган катталикдаги сурилиш ҳосил бўлиши учун нечта кадрдан кейин тасвирни устма-уст қўйиш кераклигини билиб оласиз. Бизнинг ҳолатимизда (16 Мп) сенсор ячейкаси ўлчамининг ярмига тенг сурилиш талаб қилинади.

Демак, биринчи кадрни жойлаймиз. Кейинги кадрни унинг устига қўйиб, дастурга иккинчи тасвирни сенсор ўлчамидан кичкина қадам билан аста суриш буйруғини берамиз. Тасвир сурилиши ёрқинлик қобилиятини кескин оширганлигини кўришингиз билан суришни тўхтатасиз. Шу билан, 8 Мп.ли камерада олинган 16 Мп.ли ёрқинликка эга тасвир тайёр бўлади.

Агар каттароқ ёрқинликка эга бўлмоқчи бўлсангиз: 24 Мп олиш учун сенсор диагонали бўйлаб ячейка диагоналининг учдан бирига тенг учта сурат олиш керак бўлади; 31 Мп учун – тўртдан бир миқдорга сурилиш билан 4 та сурат ва ҳоказо.

Кейинги қадам бурилишни компенсациялаш учун танланган ҳудуд атрофида аста айлантириш бўлиши мумкин, бу ҳам деталлар максимал сонигача амалга оширилади.

Дастурнинг бу блоклари ишлаб чиқилгач, жараённи автоматизациялаш ҳам мумкин бўлади.

Бундай суратга олишнинг қийин томони шундаки, у фақат ҳаракатсиз объектлар – пейзаж, репродукцияни суратга олади. Чунки 4 та кадрни суратга олиш учун, камера тезлигига қараб, бир секундгача вақт кетади.

Дарвоқе, бугунги кунда ишлаб чиқилаётган, юқори ёрқинлик қобилиятига эга фазаланган антенна тўрили радиолокатор (ФАР)лар ҳам худди шундай тамойил асосида ишлайди. Смартфон ва фотоаппарат фотокамераларида эса, бундай дастур ҳозирча мавжуд эмас.

Ишни бошланг, дастурчилар! Оддийгина камерани юқори тоифалига айлантирадиган дастурни бозорга олиб чиқиш – сизнинг қўлингизда.

Сергей Чинаев